Sposoby leczenia łysienia androgenowego – mezoterapia, leki farmakologiczne i chirurgia odtwórcza włosów

Czym jest łysienie androgenowe?

Łysienie androgenetyczne to najczęstsza postać łysienia, dotykająca zarówno kobiety jak i mężczyzn. Z problemem tym zgłaszają się pacjenci w różnym wieku. W kwestii stosowania leków istotna jest wiedza na temat wskazań, potwierdzonego w randomizowanych badaniach działania oraz pojawienia się efektów niepożądanych.

W poniższym artykule przedstawiono leki, które są najczęściej używane i rekomendowane w przypadku leczenia łysienia androgenetycznego.

Minoksydyl a leczenie wypadania włosów

Minoksydyl był lekiem stosowanym w leczeniu nadciśnienia tętniczego w latach 70-ych. Jego działanie polegało na rozszerzaniu naczyń krwionośnych poprzez oddziaływanie na kanały potasowe. Z czasem zauważono, że pacjenci leczeni minoksydylem mają nadmierny porost włosów. To działanie uboczne miało właśnie wpływ na podjęcie prac badawczych, dotyczących wpływu minoksydylu na porost włosów.

Początkowo minoksydyl był stosowany doustnie. Rozwiązanie to miało jednak duże wady m.in. ze względu na spadki ciśnienia, retencje wody oraz przyrost masy ciała u pacjentów stosujących lek.

Minoksydyl – jak działa?

Forma aktywna minoksydylu reguluje ekspresję naczyniowego, nabłonkowego czynnika wzrostu mRNA w brodawkach włosowych. Postacią aktywną minoksydylu jest forma siarczanu, stymulująca brodawki włosowe. Przekształcenie minoksydylu do siarczanu minoksydylu następuje za pomocą sulfotransferazy, znajdującej się w skórze owłosionej głowy. Stężenie tego enzymu jest wielokrotnie wyższe w skórze głowy, gdzie oscyluje na poziomie od 50% do 85%, podczas gdy w innych częściach ciała stężenie to utrzymuje się w przedziale pomiędzy 10% a 20%.

Stężenie sulfotransferazy jest zmienne osobniczo, dlatego też odpowiedź na działanie minoksydylu jest różna, w zależności od ilości enzymu dostępnego u danego pacjenta. Działanie minoskydylu jest wieloosiowe – działając na brodawkę włosową, powoduje proliferację komórek. Zwiększa proporcję włosów w anagenie, redukując liczbę włosów w telogenie.

Minoksydyl odgrywa również rolę imunoregulatora w brodawce włosowej. W badaniach in vitro udowodniono działanie tłumiące minoksydylu na limfocyty T oraz selektywne hamowanie prostacyklin. Powyższe zachowanie owocuje działaniem podobnym do aspiryny tj. hamującym agregację płytek poprzez redukcję syntezy prostacykliny E2 i tromboksanu B2.

Minoksydyl – działanie, cechy, właściwości

• • Działanie naczyniorozkurczające

• • Wzmocnienie proliferacji komórek i syntezy DNA

• • Działanie na kanały potasowe

• • Działanie antyandrogenowe

• • Hamowanie syntezy kolagenu

• • Działanie imunohamujące

Większość dermatologów zgadza się z tezą, że największy wzrost włosów można zaobserwować przy stosowaniu 5% stężenia roztworu. Wskazują na to randomizowane prace badawcze naukowców Olsen (2002), oceniające skuteczność 2% oraz 5% roztworu – w porównaniu z grupą przyjmującą placebo oraz grupą nie poddaną żadnemu leczeniu.

Pacjenci stosujący 5% roztwór minoksydylu dwa razy dziennie odnoszą o wiele większe korzyści w poroście włosów w porównaniu z pacjentami, stosującymi preparat 2%. Obecnie na polskim rynku farmakologicznym istnieją preparaty zawierające 2% i 5% minoksydylu.

Minoksydyl a przeszczep włosów

Minoksydyl jest wskazany jako dodatek leczniczy do stosowania u pacjentów poddających się przeszczepowi włosów. Kassimir (1987) i Roenigk (1993) – autorzy dwóch prac poświęconych zagadnieniu wykazali, że używanie minoksydylu przed zabiegiem przeszczepu włosów oraz dwa tygodnie po przeszczepie, wpływa na szybkość odrastania włosów, przyspieszając ją z 6-8 miesięcy do 1-2 miesięcy.

Rezultaty te zostały potwierdzone w wyżej wymienionej pracy Roenigka, w badaniu z podwójną próbą ślepą na 12 mężczyznach, dotkniętych łysieniem androgenowym, używających 2% minoksydylu oraz placebo przez 6 tygodni przed i 17 tygodni po przeszczepie włosów. W badaniu stwierdzono, że znacząco więcej graftów (jednostki włosowe przenoszone przy przeszczepie włosów) odpowiada wzrostem włosa po przeszczepie u pacjentów stosujących minoksydyl, w porównaniu z próba ślepą i pacjentami, którzy nie stosowali leków.

Większość operatorów, zajmujących się chirurgią odtwórczą włosów jest zgodna, że minoksydyl wpływa korzystnie na pacjentów poddawanych procedurze ze względu na: stabilizację utraty włosów, zwiększenie ilości włosów w fazie anagenu, zwiększenie gęstości i grubości włosów, zmniejszenie poprzeszczepowej fazy telogenu. Większość badaczy dzieli też przekonanie, że stosowanie minoksydylu powinno być przerwane na 2-3 dni przed przeszczepem, w celu zmniejszenia teoretycznego podrażnienia skóry oraz ryzyka zwiększonego krwawienia przy przeszczepie (związanego z działaniem naczyniorozkurczającym minoksydylu). Rozpoczęcie stosowania minoksydylu powinno nastąpić 2 tygodnie po przeszczepie.

Badania Franz (1985) nad minoksydylem wykazały, że stosowanie dwa razy dziennie 1% – 5% minoksydylu na łysy obszar głowy jest równoznaczne z przyjmowaniem doustnym leku w ilości 2,4 – 5,4mg/dzień. Farmakokinetykę leku zbadał i opisał w swojej pracy Clissold (1987). Połowiczny okres półtrwania minoksydylu wynosi od 3 do 4 godzin.

Lek jest całkowicie metabolizowany i wydalany w czasie od 12 do 20 godzin po zastosowaniu. Postać doustna minoksydylu jest metabolizowana w 90% w wątrobie. W małej mierze lek wydalany jest przez nerki.

Minoksydyl – skutki uboczne stosowania leku

Hypertrichiosis jest najczęściej spotykanym skutkiem ubocznym doustnego przyjmowania minoksydylu, ale może on również dotyczyć formy wcieranej leku. Wchłanianie minoksydylu przez skórę może przynieść nadmierny wzrost włosów na całym ciele (klatka piersiowa, ręce, okolice lędźwiowe), co zauważył i opisał Franz (1985). Do takich sytuacji dochodzi o wiele częściej u kobiet, niż u mężczyzn.

W przypadku kobiet, których organizm reaguje pozytywnie na stosowanie minoksydylu, leczenie należałoby rozpoczynać od mniejszego stężenia preparatu (2%). Minoksydyl może również dawać miejscową reakcję uczuleniową na obszarze skóry, na którym lek jest stosowany – co opisał m.in. Degreef (1985).

Minoksydyl a ciąża

Minoksydyl jest lekiem kategorii C w ciąży i okresie karmienia u kobiet. Zanotowano przypadki malformacji płodu, spowodowanej stosowaniem minoksydylu. Minoksydyl przenika przez bariery biologiczne i kumuluje się w tłuszczach. Dlatego też jego stężenie w mózgu oraz tkankach płodu może być od kilku do kilkudziesięciu razy większe, niż stężenie w surowicy matki.

W literaturze przedmiotu Kaler (1987) opisuje przypadek kobiety leczonej doustnym minoksydylem, jako jednym z czterech leków, które pacjentka przyjmowała z powodu ciężkiego nadciśnienia tętniczego. W efekcie stosowanej terapii pacjentka urodziła dziecko obciążone takimi wadami jak: omphalocele, polidaktylia, deformacje twarzy, nadmierne owłosienie pleców.

Kolejny opisywany przypadek stosowania minoksydylu u kobiety ciężarnej skończył się tragicznie (Rosa, 1987). Urodzone przez pacjentkę dziecko obarczone było takimi wadami jak przełożenie wielkich pni tętniczych oraz zwężenie zastawki płucnej, co w konsekwencji doprowadziło do jego śmierci.

Wyżej wymienione przypadki zwracają uwagę na konieczność wykonania dokładnego wywiadu lekarskiego przed przystąpieniem do terapii z minoksydylem (ze zwróceniem szczególnej uwagi na pacjentki będące w okresie prokreacyjnym).

Skuteczny lek w walce z łysieniem?

Podsumowując – minoksydyl w codziennej praktyce jest lekiem, który przez większość lekarzy zajmujących się problemem łysienia, zalecany jest do stosowania raz dziennie w stężeniu 5% pod postacią roztworu przeznaczonego do wcierana w skórę głowy (potwierdzone naukowo działanie w przypadku łysienia androgenetycznego). U kobiet, u których może wystąpić problem z hirsutyzmem innych okolic ciała, leczenie należy rozpoczynać od stosowania 2% roztworu minoksydylu pamiętając, że jest on lekiem kategorii C w okresie ciąży i karmienia.

Minoksydyl bardzo korzystnie oddziałuje na pacjentów zakwalifikowanych do przeszczepu włosów: przygotowuje ich do tego przeszczepu zmniejszając ilość włosów w telogenie, zwiększając w anagenie, przyspieszając wzrost włosów po przeszczepie oraz zwiększając ilość graftów, które wykazują wzrost po przeszczepie.

Finasteryd a łysienie androgenowe

Związek łysienia z poziomem testosteronu był zaobserwowany już przez Hipokratesa, który zauważył, że u eunuchów nie rozwija się utrata włosów.

Łysienie androgenetyczne nie obejmuje również populacji męskiej z genetycznie uwarunkowanym niedoborem 5-alfa-reduktazy. Jak wiadomo, enzym ten (zarówno typ I jak i typ II) przekształca testosteron do formy aktywnej dihydroksytestosteronu. W skórze owłosionej oraz w prostacie obecny jest II typ 5-alfa-reduktazy. Finasteryd blokuje ten enzym, wykazując największe powinowactwo do typu II. W wielu publikowanych pracach badawczych – Dallob (1994), Drake (1999) – dowiedziono dodatni związek podawania finasterydu z obniżonym stężeniem DHT w biopsjach skóry głowy owłosionej.

Dla przykładu – w pracy badawczej autorstwa Dalloba (1994) poddano leczeniu grupę 17 pacjentów, którzy przez 28 dni przyjmowali finasteryd w dawce 5mg dziennie. Grupę tą porównano z grupą kontrolną pacjentów przyjmujących placebo. Wyjściowo przed podawaniem leku stwierdzano podwyższony poziom DHT w biopsjach skóry objętych łysieniem, w porównaniu z rejonami nieobjętymi wypadaniem włosów. U pacjentów przyjmujących finasteryd, w rejonach łysienia średnie stężenie DHT obniżyło się z 6,4pmol/g do 3,62pmol/g.

W pracy badawczej autorstwa J.L. Robertsa (1999) opisano grupę 249 pacjentów z łysieniem androgenetycznym. Pacjentów podzielono na grupę badawczą przyjmującą lek oraz grupę kontrolną przyjmującą placebo. Grupa przyjmująca finasteryd została podzielona ze względu na dawkę od 0,01mg – 5mg celem ustalenia optymalnej minimalnej dawki leku, powstrzymującego przekształcenie testosteronu do dihydroksytestosteronu. Na podstawie tego badania ustalono, że skuteczna dawka w zależności od stanu pacjenta to dawka pomiędzy 0,2mg -1mg finasterydu, blokująca enzym na poziomie 60% – 75%. Z tego powodu wielu badaczy jest zgodnych co do zasadności stosowania dawki 1mg/dziennie.

Finasteryd – leczenie, skuteczność i skutki uboczne

Przed rozpoczęciem leczenia należy dokładnie zebrać wywiad chorobowy – głównie z uwagi na to, że metabolizm finasterydu zachodzi przede wszystkim w wątrobie i przeciwwskazany jest u pacjentów z niewydolnością tego organu.

Finasteryd jest również bardzo pomocny w przygotowaniu pacjentów przed przeszczepem włosów. Wielu naukowców (tu m.in. Leavitt, 2005) wskazuje na lepszą reakcję pacjentów stosujących przed przeszczepem finasteryd, w porównaniu z grupą stosującą placebo.

Finasteryd należy do leków o udowodnionym działaniu szkodliwym dla płodu ludzkiego (kategoria D w ciąży), stąd konieczna jest wysoce posunięta ostrożność w przypadku pacjentek w okresie prokreacyjnym. Lek powoduje feminizację płodów męskich. Mężczyźni, których partnerki są w ciąży, mogą kontynuować terapię finasterydem. Badania Prince (2000) nie dowiodły podstaw do stosowania finasterydu u kobiet i jego wpływu na zahamowanie procesu wypadania włosów.

Obecnie jest mało dowodów na negatywny wpływ finasterydu na spermę. Najdłuższe badanie kliniczne Overstreet (1999) na 181 mężczyznach z AGA, z podwójną próbą ślepą, przyjmujących 1mg finasterydu przez 48 tygodni, nie wykazało wpływu na morfologię nasienia, ilość plemników oraz ich żywotność. Równie rzadko opisywane są powikłania w postaci osłabienia libido, impotencji i zaburzeń wytrysku.

Dutasteryd – podwójna skuteczność w walce z łysieniem?

Dutasteryd – w odróżnieniu od finasterydu – blokuje dwa typy alfa reduktazy I oraz II. W pracach nad dutasterydem wykazano (Clark, 2004), że ma on trzykrotnie większe powinowactwo do II typu reduktazy i stukrotnie większe w porównaniu z finasterydem do typu I alfa reduktazy. To sugeruje lepsze efekty stosowania dutasterydu w porównaniu z finasterydem.

Dutasteryd zmniejsza poziom DHT w surowicy do 90% w porównaniu z finasterydem, który redukuje ten poziom do 70%, czego dowiódł Roehrborn (2002) w swojej pracy badawczej. Ma on również większy efekt chemoprotekcyjny w prewencji raka prostaty. Tak samo jak finasteryd, jest lekiem kategorii D u kobiet w ciąży, wpływa na feminizację płodów męskich.

Okres półtrwania dla dutasterydu to pięć tygodni, w porównaniu z okresem półtrwania 6-8 godzin dla finasterydu. Ten fakt sugeruje dłużej trwające efekty dutasterydu oraz gorszą możliwość odwrócenia działania leku. W badaniu z podwójnie ślepą próbą, u mężczyzn, którym podawano 0,5mg dutasterydu dziennie, wykazano zmniejszenie ilości plemników w spermie w porównaniu z grupą przyjmująca placebo. Morfologia plemników nie uległa zmianie, co udowodnił Amory (2007).

Dutasteryd obecnie nie ma dopuszczenia do stosowania jako lek w łysieniu androgenetycznym. W zastosowaniu off-label stosowany jest przez niektórych lekarzy w dawce 0,5mg dziennie przez dwa tygodnie, później 0,5mg dwa razy w tygodniu.

Ketokonazol na porost włosów

Nie jest do końca jasne, w jaki sposób szampon z lekiem przeciwgrzybiczym wpływa na wzrost włosów. Właściwości przeciwzapalne zostały dobrze udokumentowane w pracach badawczych, jak na przykład dowodzi tego Beetens (1986).

Właściwości ketokonazolu mogą mieć związek z redukcją kolonizacji Malessezia na skórze owłosionej, choć bardziej prawdopodobną teorią działania jest wpływ na miejscową redukcję stężenia DTH w skórze owłosionej głowy.

W pracy Pierard-Franchimont (1998), w której badano dwie grupy mężczyzn z AGA (w jednej podawano minoksydyl 2%, a w drugiej minoksydyl 2% z ketokonazolem 2%), zaobserwowano lepszą odpowiedź i wzrost włosów w grupie, gdzie stosowano dwa leki. Lek ten należy traktować jako pomocniczy w terapii AGA.

Mezoterapia włosów – terapia osoczem bogatopłytkowym

Jedną z metod wpływających na nowe możliwości terapii wypadania włosów jest mezoterapia głowy osoczem bogatopłytkowym. Zabieg polega na pobraniu krwi obwodowej pacjenta, odseparowaniu metodą kawitacji grawitacyjnej układu czerwonokrwinkowego i dodaniu aktywatora do tak przygotowanego osocza.

Proponowana prędkość oraz czas wirowania wg różnych opracowań mieści się w czasie od 3-15 minut z prędkością od 1500-1900 obrotów na minutę.

Większość autorów uważa, że mianem osocza bogatopłytkowego należy nazywać osocze, w którym uzyskano stężenie trombocytów na poziomie 1 miliona na mm3. Stężenie trombocytów powinno być zatem czterokrotnie wyższe od początkowego stężenia, występującego we krwi. Osocze podawane jest bezpośrednio po przygotowaniu, za pomocą iniekcji podskórnych na obszarze poddanemu leczeniu. Leczenie zazwyczaj sprowadza się do kilkudziesięciu iniekcji.

Osocze bogatopłytkowe – działanie i zastosowanie w zabiegach

Dzięki licznym czynnikom takim jak: transformujący czynnik wzrostu-beta TGF-b, płytkowy czynnik wzrostu PDGF, naskórkowy czynnik wzrostu EGF oraz czynnik wzrostu fibroblastów FGF, osocze bogatopłytkowe od wielu lat znajduje zastosowanie w leczeniu ran, regeneracji więzadeł, chrząstki stawowej, oraz stymulacji skóry.

Prace badawcze nad wykorzystaniem osocza bogatopłytkowego w terapii łysienia prowadzone są od lat. Prace Trink (2013) i Li (2012) potwierdzają działanie osocza bogatopłytkowego w terapii łysienia. Badacze wykazali stymulację proliferacji brodawek włosowych poprzez działanie czynnika wzrostu fibroblastów oraz angiogenezę w obszarach poddanych działaniu osocza bogatopłytkowego (która występuje dzięki VEGF, czyli czynnikowi wzrostu śródbłonka naczyń).

W konsekwencji, na grupie badanej uzyskano skuteczny efekt zagęszczenia i wzrostu włosów. Do zabiegu powinni być kwalifikowani pacjenci, u których nie występują choroby krwi i którzy nie przyjmują leków wpływających na krzepnięcie. Skóra przed zabiegiem powinna być zbadana pod względem innych chorób, wpływających na wypadanie włosów.

Mezoterapia skóry głowy osoczem bogatopłytkowym – przebieg terapii

Schemat podawania osocza jest różny. Ośrodki lecznicze oraz prace, poświęcone temu zagadnieniu, podają różne rozwiązania. Proponowany przez niektórych badaczy schemat, sprowadza się do podawania osocza w dwutygodniowych odstępach czasu i wydaje się on być najczęściej zalecanym schematem leczenia.

W większości prac podkreśla się, że pierwsze efekty leczenia obserwowano po trzech miesiącach. Niektóre ośrodki sugerują dodawanie mieszanki ksylokainy, celem złagodzenia doznań bólowych w trakcie i po zabiegu. Osocze bogatopłytkowe wykorzystywane jest również do przygotowania pacjentów poddawanych przeszczepom włosów. Wykazano (jak dowiódł tego m.in. Ubel w 2006 roku), że stosowanie terapii osoczem bogatopłytkowym u pacjentów planujących przeszczep wpływa na: wyniki przeszczepu, gęstości, wzrostu oraz ilości przeszczepionych graftów wykazujących wzrost.

Dlatego też, wiele ośrodków zajmujących się chirurgią odtwórczą włosów przygotowuje pacjentów do przeszczepu osoczem bogatopłytkowym PRP w formie regularnej mezoterapii. Prowadzone są prace nad wpływem i działaniem osocza bogatopłytkowego podczas przechowywania graftów in vitro, biorące pod uwagę czas od pobrania do wszczepienia.

Reasumując, osocze bogatopłytkowe jest nowoczesną formą terapii dla pacjentów z łysieniem AA oraz AGA. Terapia ta, w połączeniu z lekami takimi jak finasteryd i minoksydyl, jest dobrym leczeniem uzupełniającym, które możemy zaproponować pacjentowi w gabinecie medycyny estetycznej.

Niniejszy artykuł pochodzi z publikacji Ł. Bełzy, Możliwości terapeutyczne łysienia u kobiet i mężczyzn z uwzgędnieniem technik chirurgii odtwórczej włosów, Academy of Asthetic and Anti-Aging Medicine,  3/2016, s. 9-23.